Materi Sesorah Kelas X

SANGU SAHA CAK - CAKANIPUN SESORAH

Sesorah utawa tanggap wacana inggih punika ngandharaken gagasan utawi penggalihan kanthi tetembungan ingkang dipunucapaken dhateng tiyang kathah. Bab-bab ingkang saged nuwuhaken saé saha remenipun tiyang ingkang midhangetaken punapa ingkang nembé kaandharaken nalika sesorah kedah kagatosaken kanthi saèstu. Wonten ing ngriki kawastanan sekawan wa setunggal ba. Gamblangipun sekawan wa satunggal ba inggih punika:

1.       Wicara/basa

Basa kedah dipunpilih ingkang cocog kaliyan tiyang ingkang dipunadhepi, jinising acara, sarta suwasana. Basa ingkang dipunpilih ingkang saged utawi gampil dipuntampi tiyang sanès. Prayogi ngginakaken tembung-tembung saha ukara ingkang prasaja. Basa ingkang boten dakik-dakik, nanging tetep nuhoni paugeran, satemah mujudaken basa ingkang laras sarta leres. Wicaranipun utawi pangucapipun kedah cetha. Umpaminipun anggènipun ngucap a, i, u, è, ê, é, o saha saged mbédakaken pangucap antawisipun  ta saha tha, da saha dha.

2.       Wirasa

Wirasa tegesipun kedah saged nyurasa sarta mangertosi kanthi saèstu punapa ingkang dipunngendikakaken utawi dipunandharaken nalika sesorah. Boten ngemungaken apalan tanpa mangertosi tegesipun. Kanthi mangertosi saèstu punapa ingkang dipunandharaken badhé mahanani wedaling wicara saged lancar saha kapireng prasaja.

3.       Wirama

Wirama tegesipun kedah saged ngatur wiramaning swanten, inggih punika lirih soranipun, alon cepetipun, andhap inggilipun utawi intonasi-nipun swanten. Nalika sesorah kedah mbudidaya sampun ngantos kados tiyang maos utawi apalan.

4.       Wiraga

Wiraga tegesipun kedah saged nyocogaken ébahipun sarira kaliyan punapa ingkang nembé dipunwedharaken. Nalika sesorah prayoginipun mantep, teteg, mirsani dhateng sedaya tamu, asta ngapurancang, nanging tetep luwes saha boten kaku.

5.       Busana

Busana tegesipun ageman ingkang dipunagem kedah jumbuh kaliyan suasana sarta acara ingkang nembé lumampah.

Wonten pamanggih sanès ingkang mratèlakaken babagan sangunipun tiyang ingkang badhé sesorah. Tumrapipun tiyang ingkang badhé sesorah prayogi manawi nindakaken ingkang kawastanan SAPTAMA, inggih punika:

1.     Magatra.

Nggladhi dhateng bleger; wewujudan, anggènipun ngadi busana saha ngadi sarira trep, pantes saha jangkep.

2.    Malaksana

Nggladhi cara-caranipun anggènipun tindak. Tindakipun saben sapecak sajangkah kedaha tinata runtut, luwes, mrabawa, boten ingah-ingih.

3.    Mawastha

Nggladhi anggènipun jumeneng. Anggènipun jumeneng kedah jejeg, boten pareng dhoyong mangiwa punapa déné manengen. Antawisipun suku kanan saha kéring boten pareng keciyuten utawi kewiyaren.

4.    Maraga

Anteng, boten gumeter. Ébah éwahing pasemon saha sarira kedah jumbuh kaliyan isining sesorah.

5.    Malagawa

Trampil saha trengginas. Boten ngleler ugi boten kesesa-sesa.

6.    Matanggap

Tanggap dhateng sadaya swasana.

7.    Mawwat

Tatag tangguh tanggon tanggung jawab praptèng ngendhon. Tanggel jawab dhateng sadaya ingkang sampun kangendikakaken.

Tiyang ingkang badhé sesorah prayogi sanget manawi ngginakaken cecepengan ingkang kacekak TOP, inggih punika:

T	à	Titèn ( saben wonten adicara/upacara, purun nggatosaken). Boten remen tampikan,    lajeng purun mbiji punika saé sasa botenipun)
O	à	Opèn manawi ningali sesorah lajeng dipuncathet, manawi manggihaken tembung-tembung ingkang karaosaken menjila.
P	à	Panèn dipuntata dados ukara saha cecawis ingkang prasaja nanging  tetep murakabi.

v  Ingkang kedah dipunsingkiri sampun ngantos nggadhahi raos:

1.       Rikuh, isinan, manawi dipundhawuhi lajeng plenthot-plenthot, pawadan boten gadhah klambi,  dedegipun kirang pas, malah nawakaken tiyang sanès.

2.       Kéguh, gampil kénging godha, lajeng grogi, amargi wonten sedhèrèkipun, wonten  pangingggilipun,  ajrih manawi dipungegujeng, lsp.

3.       Jiguh, tiyang ingkang gampil gugupan, usag-useg, kados tiyang ingkang boten    siyaga ing gati, mlampah mrika-mriki ngantos umpetan.

v  Tiyang sesorah, temtu nggadhahi ancas ingkang gumathok. Miturut ancasipun sesorah saged kagolongaken:

1.     Wursitawara, ular – ular, , wasita wara, tetembungan kanggé mastani sesorah ingkang ancas saha isinipun ngandharaken bab kautaman, pitutur, saha sapiturutipun.

2.     Sesorah saha medhar sabda, tetembungan punika kanggé mastani ingkang sipatipun umum tumraping olah pangandikan sangarsaning tiyang kathah.

3.     Atur pambagyaharja, tetembungan kanggé mastani sesorah ingkang ancas saha isinipun nampi rawuhipun para tamu.

4.     Tanggap Wacana, tetembungan kanggé mastani sesorah ingkang ancas saha isinipun nanggapi aturing pambagyaharja.

5.     Atur pawartos, umpaminipun sesorah ing rapat-rapat, promosi barang, lsp.

6.     Atur panglipur, umpamanipun ing adicara sripah, atur saking pambéla sungkawa, sesorah ing ngajengipun tiyang ingkang nembé nampi musibah bebendu alam, lsp.

7.     Pangajak, umpaminipun: sesorah ing panyuluhan-panyuluhan. Sesorah punika kanggé nuwuhaken kapitadosan pamiarsa dhumateng punapa ingkang dipunandharaken saha kanthi iklas nindakaken punapa ingkang sampun dipunmangertosi.

8.     Saged ugi pinten-pinten ancas ing nginggil punika dipuncakup wonten ing satunggaling sesorah.

v  Tata caraning (metode) sesorah saged katindakaken kanthi manéka warna, ing antawisipun:

1.       Kanthi maos naskah,

Sesorah ingkang kanthi maos naskah punika nggadhahi kekirangan utawi cacad, inggih punika badhé ketingal kaku, boten luwes. Awit ingkang sesorah namung tansah ningali dhateng naskah ingkang kawaos.

2.       Kanthi cara apalan

Cara punika asring katindakaken  déning tiyang ingkang nembé sinau/ gladhèn sesorah, inggih punika kanthi nyawisaken naskah (teks) rumiyin lajeng dipunapalaken.

3.       Kanthi cara Impromptu

Cara punika asring katindakaken déning tiyang ingkang sampun kulina sesorah saha sampun baud anggènipun sesorah. Cara punika boten nyawisaken materi ingkang badhé kaandharaken, awit wekdalipun ingkang cumpen. Kanthi kawasisanipun, kawruh saha pengalamanipun sesorah saged lumampah kanthi saé.

4.       Kanthi cara  ekstemporan

Cara punika tiyang ingkang badhé sesorah damel cengkorongan materi ingkang badhé dipunandharaken, utawi damel cathetan alit. Salajengipun cengkorongan wau lajeng dipunngrembakakaken kanthi ukaranipun piyambak.

Samadyaning bebrayan ageng wonten kalanipun kula saha panjenengan kasuwun paring atur pangandikan wonten ngarsanipun tiyang kathah, saged punika wonten adicara arisan RT, pèngetan dinten kamardhikan, upacara pawiwahan. Lsp.

Yektosipun sintena kémawon saged dados minangka paraga ingkang ngandharaken sesorah, ing ngadhap punika sakpérangan sarat manawi badhé paring pangandikan lumantar sesorah Jawi ;

1.       Pirsa babagan undha – usuk basa, tegesipun sintena ingkang badhé paring pangandikan wonten ngarsaning tiyang kathah wajib mangertos saha pirsa undha – usuk basa, satemah saged ngginakaken basa ingkang trep saha jumbuh kaliyan kawontenan ingkang lumampah.

2.       Pirsa babagan ayahaning adicara, tegesipun sintena ingkang badhé paring pangandikan wonten ngarsaning tiyang kathah kedah mangertos saha pirsa ayahaning adicara, tegesipun mangertos adicara punapa ingkang saweg lumampah.

3.       Pirsa babagan ulah kridaning swara, tegesipun anggènipun ngendikan membat mentuling swara dipunwigatisaken.

4.       Pirsa babagan swasana, tegesipun rikala utawi nalika ngendikan sageda tansah tumuju wonten ngarsanipun para lenggah saha sageda tanggap ing sasmitha lantip ing panggraita kanthi mirsani sasmitha samadyaning para lenggah.

5.       Pirsa babagan ngadi salira, ngédi busana, tegesipun magertos saha saged njumbuhaken tumraping pangageming busana, satemah saged jumbuh kaliyan kawontenan ingkang lumampah.

Maraga salebeting sesorah boten namung kedah nguwaosi bab – bab ingkang kaandharaken ing nginggil kalawau, nanging ugi wonten sakpérangan bab ingkang dipunawisi tumraping sintena ingkang nedya nglampahi maraga sesorah kadosta :

1.       Manawi anggènipun maraga sesorah mawi catetan utawi seratan, soroting nétra boten namung tumuju dhumateng catetan kémawon, nanging sageda warata dhumateng para ingkang sami lenggah.

2.       Manawi anggènipun maraga sesorah boten mawi catetan utawi seratan, dipunsingkiri utawi dipunawisi tetembungan “eeee” salebeting ngendika.

3.       Manawi microphone utawi mic wonten stand mic –ipun, prayoginipun asta kekalih ngapurancang.

4.       Manawi mic dipunasta, asta tengen ingkang nyepeng mic, wondéné asta ingkang kiwa kaparingaken sakngajengipun padharan, boten dipunlebetaken salebeting sak celana.

Basa ingkang kaginakaken salebeting sesorah adat ingkang sampun – sampun ngginakaken basa Krama Inggil, punapadéné basa éndah basa ingkang rinengga, tetembungan – tetembungan Krama – Inggil binawur kaliyan tetembungan basa Kawi. Basa Kawi ingkang asring kaginakaken antawisipun :

·         Surya, tegesipun srengèngè. Nanging tembung surya ing ngriki kaginakaken kagem nyuraos teges tanggalan salebeting taun Masèhi ; Surya kaping 12 Juli 2010

·         Candra, tegesipun rembulan, nanging tembung candra ing ngriki kaginakaken kagem nyuraos teges tanggalan salebeting taun Jawi ; Candra kaping 4 Sapar 1943 Dal windu Kuntara.

·         Pracima, tegesipun kilèn ; Wanci Nuswantara imbang pracima.

·         Purwa, tegesipun kawitan utawi kéblat wétan.

·         Uttara, utawi utara tegesipun lèr.

·         Daksina, tegesipun kidul.

·         Madya, tegesipun tengah.

·         Wasana. Tegesipun pungkasan.

·         Lebda, tegesipun mumpuni ing sabarang kawruh.

·         Pana, tegesipun mangertos ing saliring perkawis.

·         Poyan, tegesipun maringi pitutur.

·         Mangastuti, tegesipun tansah maringi panjurung donga.

·         Ri, tegesipun ing.

v  Sakpérangan panganggèning asung pakurmatan.

Asung pakurmatan salebeting sesorah basa Jawi, mliginipun ing purwaning pangandikan punika, setunggal – saha setunggalipun kedah kajumbuhaken murwat kaliyan kalenggahaning para ingkang lenggah ;

1.       Tumraping para kasepuhan, utawi sesepuh, asung pakurmatan ingkang kaginakaken ;

Wonten ngarsanipun para sesepuh pinisepuh ingkang tuhu kinabekten, ingkang pana ing pamawas, lebda ing pitutur, ingkang tansah sinandhing kitab suci kalaming Ilahi ingkang tansah mangastuti dhumateng pepoyaning kautaman.

2.       Tumraping para pangarsatama instansi,  asung pakurmatan ingkang kaginakaken ;

Wonten ngarsanipun para nayaka praja, satriyaning nagari, tuwin para pangemban pangembating praja kinarya sonsong agunging para kawula dasih ingkang tuhu pantes tinulad sinudarsana.

3.       Tumraping para kadang ingkang sami kalenggahanipun, asung pakurmatan ingkang kaginakaken ;

Wonten ngarsanipun para kadang tumaruna, kadang manggalaning karya ingkang tansah tinangsul talining kekadangan.

4.       Tumraping sedaya para tamu, asung pakurmatan ingkang kaginakaken ;

Sanggyaning para ingkang sami lenggah kakung sumawana putri ingkang tansah sinugata sagunging pakurmatan.