Materi Unggah-Ungguh kelas X

UNGGAH-UNGGUH BASA JAWA

Unggah-ungguh inggih punika tata-pranataning basa miturut lenggahing tata krama. Unggah-ungguh ugi saged dipunwastani undha usuking basa (tingkataning basa adhedhasar anggènipun ngginakaken). Tiyang ingkang badhé ngetrapaken unggah-ungguh boten badhé uwal saking tata krama. Tata krama awujud solah bawa, tindak-tanduk lan patrap nalika sesambetan (komunikasi) dhateng sinten kemawon.

Supados satunggaling tiyang anggènipun micara/gineman selaras kaliyan unggah-ungguhipun kedah nggatosaken:

1.       Sinten ingkang gineman (ngrumaosi pribadinipun ingkang gineman)

2.       Sinten ingkang dipunajak gineman.

3.       Sinten uatawi menapa ingkang dipunginemaken.

4.       Wekdalipun rikala gineman

5.       Papanipun rikala gineman

6.       Swasana rikala gineman.

v  Manut unggah – ungguh jaman rumiyin, undha usuk basa kapantha kados ing ngandhap punika :

I	bs[zo[ko	[zo[kolugu
		[zo[koalus	annÒÃbs
			bsanÒÃ
II	BsmfY	mfY[zo[ko mfYk]m mfYnTr
III	bsk]m[fs
IV	bsk]m	mudk]m k]mnTr w}dk]m
V	bsk]ma-gil\
VI	bsb[g=ozn\	bskd[ton\

                               

v  Ing jaman sapunika sampun kathah para sarjananing basa kagungan penggalihan ngringkes unggah-ungguh basa namung dados kalih pérangan, inggih punika :

I	bs[zo[ko	[zo[kolugu
		[zo[koalus\
II	bsk]m	k]mlugu
		k]malus\

v  Basa Ngoko Lugu

Wujudipun sedaya ngginakaken tembung ngoko, boten wonten tembung kramanipun. Ginanipun kanggé gineman:

1.       Tiyang sepuh dhateng ingkang kaprenah enèm (putranipun, wayahipun, muridipun punapa déné dhateng laré anèm sanèsipun).

2.       Dhateng sesaminipun, kanca sepantaran ingkang sampun kulina sanget, tuladhanipun laré kaliyan kancanipun.

3.       Pangageng dhateng tiyang sangandhapipun, tuladhanipun juragan dhateng baturipun.

4.       Panguda rasa (gineman kaliyan pribadinipun piyambak).

Tuladhanipun Ngoko Lugu ; Ginemanipun laré kaliyan kancanipun :

avJni	?pus\aku[bo[koaj/rigrpPnMtemtikwizik[a,akuwizikuwifuru=[d=o.
pusP	?y[g[n,[kokBis[aor[d=o,ajaj[ko[w[aoa=g[tkK[k.

v  Basa Ngoko Alus

Titikanipun basa ngoko alus

1.     Tembungipun ngoko kacampur tembung krama. Ingkang dipunkramakaken inggih punika peranganipun badan/salira ingkang dipunajak gineman utawi tiyang ingkang dipungunem; lan agemanipun/sandhanganipun tiyang ingkang dipunajak gineman utawi tiyang ingkang dipungunem.

2.     Tembung kriyanipun (kata kerjanya) tiyang ingkang dipunajak gineman utawi tiyang ingkang dipungunem.

3.     Tembung aku tetep boten èwah.

4.     Tembung kowé èwah dados panjenengan  utawi sliramu (panjenengan manawi ingkang dipunajak gineman wau tiyang sepuh; sliramu manawi ingkang dipunajak gineman wau langkung enèm.

5.     Ater-ater lan panambangipun tetep ngoko.

6.     Basa punika kaginakaken dening tiyang ingkang sampun  supeket (akrab) nanging tasih nggadhahi raos ngurmati dhateng ingkang dipunajak gineman, umpaminipun antawis sesaminipun kanca nyambut damel ing kantor, sesaminipun kanca sekolah, lsp.

Tuladhanipun Ngoko Alus.

Ginemanipun satunggaling tiyang kaliyan kanca sakantor.

suk]	: ?pk>[bo,pvJen_znKiwisDa/apfuru=.
x[bo	: ?akut,aLyfuru=,pvJen_znWisDa/.

v  Basa Krama Lugu

Ginanipun kanggé gineman :

1.       Dhateng sesamining kanca ingkang dèrèng raket supeket (akrab).

2.       Tiyang sepuh dhateng tiyang ingkang langkung enèm, ananging ingkang dipunajak gineman wau sinaosa enèm nanging wajib kinurmatan.

3.       Tiyang ingkang nggadhahi kalenggahan (drajat pangkat) Inggil dhateng andhahanipun, ananging andhahanipun wau yuswanipun langkung sepuh utawi wajib kinurmatan.

4.       Tiyang ingkang gineman priyayi luhur lan ingkang dipunajak gineman tiyang limrah ingkang sampun sepuh yuswanipun utawi wajib kinurmatan.

Tuladhanipun Krama Lugu.

Ginemanipun Pak Ketua RT dhateng para wiranèm ing parepatan (pepanggihan wiranèm)

?aDikHdikSefykula-z]ikiztur[kpnuwunDt_s[mPy[nF[nsmPunPu runF|gia-pp=gihanPunik.

v  Basa Krama Alus:

Ginanipun kanggé gineman :

1.       Tiyang ingkang gineman dèrèng tepang kaliyan ingkang dipunajak gineman, saha ingkang dipunajak gineman wau ketingal langkung sepuh utawi tiyang ingkang kagungan pangkat Alus.

2.       Tiyang ingkang gineman langkung enèm yuswanipun tinimbang ingkang dipunajak gineman, saha ingkang dipunajak gineman wajib kinurmatan.

3.       Tiyang ingkang gineman langkung cendhak drajat pangkatipun tinimbang ingkang dipunajak gineman, utawi ingkang dipunajak gineman wajib kinurmatan.

Tuladhanipun Krama Alus.

Ginemanipun wayah(putu) dhateng éyangipun :

wis×	?k[fosPunFi[ay=,punNpsmPunD=znPunNp[f[r=.
[ay=	?rs[n[kokF|ru=,mnutPnmumupi[y[l.
wis×	?mkte[nKm[wo[nHy=,k[fosPunFimnwi[ay=kul[d[rkKkenTinFkDt_pusKesMs\,

v Cak-cakanipun Unggah-ungguh basa Jawa ing Sekolah

1.     Ngginakaken basa krama alus, ingkang kedah kinurmatan kanthi basa krama alus inggih punika manawi matur dhateng ;

a.     Bapak ibu guru,

b.     Karyawan, satpam, bapak ibu kantin,

c.     Dhayoh saking njawi,

2.     Ngginakaken basa ngoko alus, basa ngoko alus saged kaginakaken dhateng kakang utawi mbakyu kelas ;

3.     Ngginakaken basa ngoko, basa ngoko saged kaginakaken dhateng kanca sekelas utawi adhi kelasipun. 

v Undha – usuk basa Jawa ing bebrayan ageng (masarakat)

Kados ingkang sampun kasebat nginggil punika, ing bebrayan ageng kedahipun dipunkulinakaken  ngginakaken basa krama alus, awit bab punika saged damel resep tiyang ingkang kaajak guneman. Basa krama alus sipatipun luwes, dados ingkang baken samadyaning bebrayan ageng manawi pinanggih kaliyan tiyang ingkang dèrèng tepang, punapadéné tiyang langkung sepuh basa krama alus punika saged dipuncakaken.