KAWRUH
TEMBANG MACAPAT
Tembang/sekar inggih
punika reriptan utawi dhapukaning basa
mawi paugeran tartamtu (gumathok) ingkang
pamaosipun kedah dipunlagokaken nganggé kagunan swanten (Padmosoekotjo,1960:
25). Macapat punika sekar tradhisional ing tlatah Jawa. Macapat ugi mrathah
wonten ing kabudayan Bali, Madura, saha
Sunda. Menawi dipuntingali
saking kérata basa,
macapat punika tegesipun maca
papat-papat. Maosipun sekar
macapat pancèn wonten
ingkang rinakit saben sekawan wanda (suku kata). Nanging
boten sedaya gatra sekar macapat saged kawaos papat-papat.
Sekar punika
kinten-kinten tembé kémawon
wonten ing pungkasaning
jaman Majapahit saha wiwitan
wali sanga nyepeng kuwasa.
Nanging punika ugi dèrèng mesthi,
amargi boten wonten ingkang gathuk
saged mesthèkakén. Macapat
kathah dipunanggé ing
sapérangan Sastra Jawa Tengahan lan Sastra Jawa Énggal. Menawi
dipunsandhingaken kaliyan Kakawin, paugeran-paugeran utawi metrum
ing sekar macapat langkung gampil. Kitab-kitab jaman Mataram ènggal,
kados déné Wédhatama, Wulangrèh, Serat
Wirid Hidayat Jati,
Kalatidha, saha sanès-sanèsipun dipunrakit nganggé sekar macapat.
Paugeran-paugeran punika wonten ing:
• Guru
gatra : cacahing wilangan larik/gatra saben pada (basa Indonesia: bait).
• Guru
wilangan : cacahing wilangan wanda (Indonesia: suku kata) saben gatra.
• Guru
lagu : tibané swara ing pungkasaning saben gatra.
Panyekaring
tembang macapat punika temtunipun kedah kaselarasaken kaliyan titilaras
(notasi), laras, saha pathetipun gamelan. Déné urut-urutanipun sekar macapat punika
sami kaliyan lampahing manungsa saking jabang bayi abang dumugi tumekaning pejah.
Saged ugi
kababar kados mekaten:
Manungsa
lair ing ngalam donya medal saking guwa garba (Mijil), nalika taksih alit kedah
dipuntuntun utawi dipunkanthi (Kinanthi), bilih sampun mudha taruna (Sinom),
gadhah raos tresna utawi paring katresnan
marang tiyang sanès
(Asmaradana). Ingkang saweg
nandhang asmara swasananipun
ketingal éndah saha manis (Dhandhanggula). Sasampunipun mengku kulawarga kedah
mangertos (Gambuh) marang prakaraning gesang. Menawi sampun sepuh gesang bakal ngambang
(Maskumambang) ménggalih donya saha akhérat. Tambah sansaya mundur (Durma) mungkur ing kadonyan (Pangkur)
ngadhepi akhérat mula gentur ngibadah. Sasampunipun pejah ateges
pegat ruhipun (Megatruh). Banjur dibuntel utawi dipunpocong (Pocung).
Paugeran
Tembang Macapat
No
|
Tembang
|
Guru
gatra
|
Guru
wilangan
|
Guru
lagu
|
1
|
Maskumambang
|
4
|
12, 6, 8, 8
|
i,
a, i, a
|
2
|
Pucung
|
4
|
12, 6, 8, 12
|
u, a, i, a
|
3
|
Kinanthi
|
6
|
8, 8, 8,
8, 8, 8
|
u, i, a, i, a, i
|
4
|
Asmaradana
|
7
|
8, 8, 8,
8, 7, 8, 8
|
i, a, e, a, a, u, a
|
5
|
Pangkur
|
7
|
8, 11, 8, 7, 12, 8, 8
|
a, i, u, a, u, a, i
|
6
|
Durma
|
7
|
12, 7, 6, 7, 8, 5, 7
|
a, i, a, a, i, a, i,
|
7
|
Mijil
|
6
|
10, 6, 10,10,6,6
|
i, o, e, i, i, u
|
8
|
Gambuh
|
5
|
7, 10, 12, 8, 8
|
u, u, i, u, o
|
9
|
Sinom
|
9
|
8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 12
|
a, i, a, i, i, u, a, i, a
|
10
|
Megatruh
|
5
|
12, 8, 8, 8, 8
|
u, i, u, i, o
|
11
|
Dhandhanggula
|
10
|
10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8, 12, 7
|
i, a, e, u, i, a, u, a, i, a
|
(Saking pinten-pinten sumber kanthi éwah-éwahan sawetawis)
0 comments: